16/07/2024
Koningin Elizabeth I, heerseres van Engeland en Ierland van 1558 tot 1603, was zich buitengewoon bewust van haar publieke imago en de diepgaande invloed daarvan op haar heerschappij. In een tijdperk waarin visuele representatie van cruciaal belang was, begreep Elizabeth als geen ander dat haar kleding en uiterlijk niet alleen haar persoonlijke identiteit vormden, maar ook een krachtig symbool werden voor de natie zelf. Haar garderobe was daarom veel meer dan een verzameling stoffen; het was een zorgvuldig geconstrueerd politiek instrument, ontworpen om rijkdom, autoriteit en onwankelbare macht uit te stralen, zowel binnen haar koninkrijk als daarbuiten.
De Symboliek van Kleding onder Elizabeth I
Naarmate Elizabeths regeerperiode vorderde, begon zij zich steeds meer te kleden als de 'Maagdelijke Koningin', een zorgvuldig gecreëerd imago dat de groeiende statuur en het zelfvertrouwen van Engeland moest overbrengen. Haar kledingkast barstte van de gewaden gemaakt van de meest luxueuze stoffen, rijkelijk versierd met juwelen en ingewikkelde details. Deze kledingstukken waren niet alleen indrukwekkend door hun omvang en schittering, maar communiceerden ook onmiskenbaar haar immense rijkdom en haar ongeëvenaarde status als vorstin. Elizabeth verwachtte ook van haar hovelingen een vergelijkbaar gevoel voor stijl; zij gaven enorme sommen geld uit aan hun eigen garderobes in een poging om de aandacht van de koningin te trekken en hun eigen positie aan het hof te benadrukken.
In Elizabeths tijd was kleding een essentiële manier om de sociale hiërarchie uit te drukken. De koningin geloofde stellig dat iemands kleding moest passen bij zijn of haar rang, en deze nooit mocht overtreffen. Haar eigen uiterlijk benadrukte haar positie als hoofd van staat en kerk, en de maatschappelijke pikorde werd verder versterkt door strikte wettelijke beperkingen die bekend stonden als sumptuaire wetten.
De ‘sumptuaire wetten’ waren oorspronkelijk ingevoerd door Hendrik VIII en werden onder Koningin Elizabeth I voortgezet tot het jaar 1600. Deze wetten waren bedoeld om orde en gehoorzaamheid aan de Kroon af te dwingen, en maakten het bovendien mogelijk om iemands sociale status in één oogopslag vast te stellen. Het was een systeem van visuele controle, waarbij de kleding van een individu direct zijn of haar plaats in de maatschappij verried. Dit betekende dat niet iedereen zomaar de meest extravagante of kostbare materialen mocht dragen, ongeacht hun persoonlijke rijkdom. De wetten waren complex en gedetailleerd, en schreven voor welke stoffen, kleuren en versieringen waren toegestaan voor elke rang binnen de adel en daaronder.
Een treffend voorbeeld van deze wetten, uitgevaardigd in Greenwich op 15 juni 1574, stipuleerde dat alleen hertoginnen, markiezen en gravinnen waren toegestaan om stof van goud, brokaat en sabelbont te dragen in hun gewaden, kirtels, partlets en mouwen. Voor andere niveaus in de samenleving golden uiteraard andere beperkingen, die vaak nog strikter waren. Zo konden gewone burgers of lagere adel bijvoorbeeld geen paarse kleding dragen, een kleur die traditioneel was voorbehouden aan de royalty. Dit systeem zorgde ervoor dat de sociale structuur visueel werd gehandhaafd, en dat elke overtreding van deze kledingvoorschriften direct zichtbaar was en kon leiden tot boetes of andere straffen. Het was een machtig middel om de status quo te bewaren en te voorkomen dat mensen zich boven hun stand kleedden, wat de sociale orde zou kunnen verstoren.
De Koninklijke Garderobe: Een Verzameling van Pracht en Praal
Elizabeths liefde voor kleding en juwelen was algemeen bekend, en naarmate haar regeerperiode vorderde, werden deze steeds vaker aangeboden als Nieuwjaarsgeschenken. Dit was een cruciale bron van aanvulling voor haar al immense garderobe. Op 1 januari 1587 ontving Elizabeth bijvoorbeeld meer dan 80 juwelen, waaronder vele van haar talloze aanbidders. Deze geschenken waren niet alleen blijk van genegenheid of respect, maar vaak ook strategische zetten van hovelingen en buitenlandse potentaten om in de gratie van de koningin te komen.
Dankzij een inventaris die in 1587 werd opgesteld door mevrouw Blanche Parry, bij haar pensionering als Elizabeths hofdame van de slaapkamer, weten we dat Elizabeth maar liefst 628 juwelen bezat. Dit cijfer omvat een duizelingwekkende reeks items, van kettingen en broches tot ringen en hoofdtooien, elk stuk van onschatbare waarde en vaak bezet met diamanten, robijnen, smaragden en parels. Deze verzameling weerspiegelde niet alleen haar persoonlijke smaak, maar ook de rijkdom van het Engelse rijk en de uitgebreide handelsnetwerken die het ondersteunden. De juwelen werden vaak aangepast of opnieuw gezet om bij nieuwe outfits te passen of om een veranderende mode te volgen, waardoor ze een dynamisch onderdeel van haar imago bleven.
De cultuur van het geven van geschenken hielp aanzienlijk bij de enorme kosten van het onderhouden van Koningin Elizabeths schitterende garderobe. Het was een efficiënte manier om de nieuwste modetrends te volgen en haar kledingkast voortdurend aan te vullen zonder de staatskas al te zwaar te belasten. Naast geschenken was ook de praktijk van het aanpassen van kledingstukken met nieuwe mouwen, lijfjes of kragen gebruikelijk om ze up-to-date te houden. Een oud gewaad kon zo met minimale kosten een geheel nieuwe uitstraling krijgen. Het was een pragmatische benadering van mode die de levensduur van haar kostbare kleding verlengde en tegelijkertijd haar status als mode-icoon in stand hield.
Onderhoud en Kosten: Waarom er Zo Weinig Overbleef
De enorme uitgaven die gepaard gingen met Elizabeths garderobe betekenden dat er relatief weinig van haar oorspronkelijke kledingstukken bewaard zijn gebleven. Gewaden en accessoires werden voortdurend gerecycled, hergebruikt, weggegeven als geschenk aan hovelingen of dienaren, en soms zelfs gebruikt als betaling voor bewezen diensten. Deze praktijk, hoewel economisch gezien logisch voor die tijd, verklaart waarom er vandaag de dag zo weinig fysiek bewijs is van haar legendarische kledingcollectie.
Desondanks zijn er gedetailleerde archieven van de Koninklijke Garderobe bijgehouden. Deze documenten geven een fascinerend inzicht in de typen, hoeveelheden en kosten van de aangeschafte stoffen, de gebruikte leveranciers en de specifieke soorten kledingstukken die werden geproduceerd. Bij haar dood werden er meer dan 2000 gewaden in Elizabeths garderobe geregistreerd, een verbazingwekkend aantal dat de schaal van haar collectie benadrukt. Deze uitgebreide verslagen, aangevuld met de talrijke portretten uit die periode, vormen het grootste deel van de beschikbare informatie over de Elizabethaanse kleding en mode. Ze stellen historici in staat om een beeld te schetsen van de grandeur en de betekenis van haar kleding, zelfs zonder de fysieke aanwezigheid van veel van de originele stukken.
De 'Masker van de Jeugd' en het Armada Portret
Naarmate Elizabeth ouder werd, veranderde haar publieke imago geleidelijk. Ze werd vaak afgebeeld als mythische figuren zoals Belphoebe of Astraea, en na de nederlaag van de Spaanse Armada als Gloriana, de eeuwig jeugdige Faerie Queene uit het gedicht van Edmund Spenser. Haar geschilderde portretten werden minder realistisch en meer een reeks enigmatische iconen die haar veel jonger deden lijken dan ze in werkelijkheid was. Dit was deels noodzakelijk omdat haar huid in 1562 getekend was door de pokken, waardoor ze half kaal werd en afhankelijk was van pruiken en zware cosmetica, zoals het beruchte loodwit, om haar teint egaal te maken.
Haar voorliefde voor zoetigheden en de angst voor tandartsen droegen bij aan ernstig tandbederf en tandverlies, tot het punt dat buitenlandse ambassadeurs haar spraak soms moeilijk konden verstaan. André Hurault de Maisse, buitengewoon ambassadeur van Hendrik IV van Frankrijk, rapporteerde na een audiëntie met de koningin dat "haar tanden zeer geel en ongelijk zijn... en aan de linkerkant minder dan aan de rechterkant. Vele ontbreken, zodat men haar niet gemakkelijk kan verstaan als ze snel spreekt." Toch voegde hij eraan toe: "haar figuur is mooi en lang en gracieus in alles wat ze doet; voor zover mogelijk behoudt ze haar waardigheid, doch nederig en gracieus tegelijk." Dit toont aan dat, ondanks fysieke gebreken, haar charisma en houding haar imago intact hielden.
Het Armada Portret, een van de meest iconische afbeeldingen van Elizabeth I, is een perfect voorbeeld van hoe haar imago werd gemanipuleerd om politieke overwinningen te vieren en haar macht te projecteren. Dit portret, recentelijk gered voor de natie en tentoongesteld in het Queen's House, herdenkt het meest beroemde conflict van Elizabeths regering: de mislukte invasie van Engeland door de Spaanse Armada in de zomer van 1588. Op het portret staat Elizabeth trots afgebeeld, haar hand rustend op een globe, wat haar internationale macht symboliseert, terwijl op de achtergrond de Spaanse vloot wordt verslagen. Het is een meesterwerk van propaganda, ontworpen om de goddelijke gunst en de onoverwinnelijkheid van de maagdelijke koningin te benadrukken, en toont de kracht van haar garderobe en uitstraling als instrument van staatsbeleid.
Veelgestelde Vragen over Elizabeth I's Garderobe
Hoeveel kledingstukken bezat Elizabeth I?
Bij haar dood in 1603 werden er meer dan 2000 gewaden in haar garderobe geregistreerd. Dit verbazingwekkende aantal omvatte een breed scala aan jurken, mantels, rokken, en bijbehorende accessoires, die allemaal zorgvuldig werden gedocumenteerd door de ambtenaren van de Koninklijke Garderobe. Naast deze gewaden bezat ze ook honderden, zo niet duizenden, juwelen en kleinere accessoires, zoals handschoenen, waaiers, en schoenen. Deze enorme collectie was een weerspiegeling van haar status en de noodzaak om haar imago van grandeur en macht voortdurend te projecteren.
Waarom had de koningin zo'n uitgebreide garderobe?
Elizabeth I begreep de macht van visuele representatie als geen ander. Haar uitgebreide garderobe was niet alleen een persoonlijke voorliefde, maar een essentieel politiek instrument. Elk kledingstuk, elke juweel, was ontworpen om rijkdom, autoriteit en stabiliteit uit te stralen. In een tijdperk zonder massamedia was haar verschijning bij openbare gelegenheden, processies en staatsbezoeken de belangrijkste manier om haar macht en de welvaart van Engeland te communiceren. Bovendien moest ze voortdurend indruk maken op buitenlandse ambassadeurs en haar eigen hovelingen, wat een constante vernieuwing en extravagantie van haar kleding vereiste. De 'Maagdelijke Koningin' moest er perfect uitzien om haar rol als goddelijk gekozen heerseres te vervullen.
Wat gebeurde er met de kledingstukken na haar dood?
Na Elizabeths dood werden de meeste van haar kledingstukken niet bewaard als museumstukken, zoals we dat nu zouden doen. De enorme kosten en de praktische aard van de kleding, gecombineerd met de tradities van die tijd, betekenden dat veel items werden gerecycled, hergebruikt, of weggegeven. Kostbare stoffen en juwelen werden vaak verwijderd en opnieuw gebruikt voor nieuwe kledingstukken of voor andere doeleinden. Sommige gewaden werden mogelijk als betaling aan hovelingen gegeven, of als geschenk aan adellijke families die in haar dienst stonden. Er zijn zeer weinig originele kledingstukken van Elizabeth I bewaard gebleven, wat de gedetailleerde archieven van haar garderobe des te waardevoller maakt voor historici.
Kocht Elizabeth al haar kleding zelf?
Nee, zeker niet alles. Hoewel de Koninklijke Garderobe aanzienlijke budgetten had voor de aankoop van stoffen en het laten maken van kleding, vormden Nieuwjaarsgeschenken een zeer belangrijke bron van aanvulling voor Elizabeths garderobe. Elk jaar ontving ze talloze kostbare geschenken, waaronder kledingstukken, stoffen en juwelen, van haar hovelingen, edelen en buitenlandse diplomaten. Dit was een traditie aan het hof en een manier voor anderen om hun loyaliteit en genegenheid te tonen, en tegelijkertijd in de gunst van de koningin te komen. Deze geschenken waren niet alleen een welkome aanvulling, maar hielpen ook de enorme kosten van het onderhouden van haar extravagante kledingkast te dekken.
Was Elizabeth I de enige die zulke regels had voor kleding?
Nee, de sumptuaire wetten waren een wijdverbreid fenomeen in Europa tijdens de middeleeuwen en de vroegmoderne tijd. Veel landen hadden dergelijke wetten om sociale hiërarchieën te handhaven, economische excessen te beteugelen en moraliteit te bevorderen. In Engeland waren ze al voor Elizabeths regeerperiode ingevoerd, onder meer door haar vader Hendrik VIII. Elizabeth zette deze traditie voort, omdat ze geloofde dat kleding een directe afspiegeling was van iemands sociale positie en dat het reguleren hiervan essentieel was voor de orde en stabiliteit van haar rijk. De mate van striktheid en de specifieke voorschriften varieerden echter per land en per periode.
Als je andere artikelen wilt lezen die lijken op De Koninklijke Garderobe van Elizabeth I, kun je de categorie Mode bezoeken.