19/04/2024
Hoogland, een naam die resoneert met geschiedenis en gemeenschapszin, is veel meer dan alleen een deel van Amersfoort. Het is een plek waar de rijke agrarische wortels nog voelbaar zijn en waar tradities, zoals het uitbundige carnaval, met verve worden gevierd. Dit artikel neemt u mee op een reis door de tijd, van de geografische oorsprong van de naam tot de moderne identiteit van een dorp dat zich staande houdt te midden van stedelijke expansie. Bereid u voor op een diepgaande verkenning van Hoogland, het hart van de regio.
Waarom Hoogland 'Hoogland' heet: Een Duik in de Historie
De naam ‘Hoogland’ is geen toevallige benaming; het is een directe verwijzing naar de geografische kenmerken van het gebied. Oorspronkelijk stond het bekend als ‘Het Hogeland’, een treffende beschrijving van de rug van hoge zandgronden die, vanaf de achtste eeuw, geleidelijk aan bewoond raakten. Dit hooggelegen gebied strekte zich uit van De Hoef in het oosten, via De Ham, tot het westelijk gelegen Coelhorst. Naarmate de ontginningen zich uitbreidden en boeren zich ook in de lager gelegen gebieden vestigden, bleef de naam ‘Hoogland’ hangen als toponiem voor het gehele gebied dat ruwweg begrensd werd door Soest, Baarn, Bunschoten, Nijkerk en Amersfoort.
Een cruciaal element in de vroege geschiedenis van Hoogland was de vorming van de Maalschap. Al in de twaalfde eeuw sloten boeren zich vermoedelijk aaneen in zo’n genootschap, met als doel gemeenschappelijke gronden volgens vastgelegde afspraken te beheren en te gebruiken. In de dertiende eeuw bestond deze maalschap uit minstens vijftien boerderijen, of ‘malenhoeven’, waaronder bekende namen als Groot Wede, Emiclaar, Langenoord en Kattenbroek. Later werden ook de polders ten noordwesten van de maalschap, zoals De Slaag en Boven- en Nederzeldert, bestuurlijk bij het Hogeland ingelijfd, wat de reikwijdte van de naam verder verstevigde.
Hoogland door de Eeuwen Heen: Bestuurlijke Ontwikkeling en Groei
De bestuurlijke geschiedenis van Hoogland is even rijk als complex. Vóór 1798 bestond het grondgebied uit twee afzonderlijke ‘gerechten’: de heerlijkheden Hoogland en Emiclaer, elk met hun eigen bestuur en rechtspraak. Hoogland viel onder het gezag van de schout van de bisschop van Utrecht, terwijl Emiclaer onder de Paulusabdij viel. De invoering van de Franse gemeenteorganisatie bracht hierin verandering, en op 1 januari 1811 ontstond de zelfstandige gemeente Hoogland.
Een belangrijke grenswijziging vond plaats in 1857, toen de gemeente Duist, De Haar en Zevenhuizen werd opgeheven en voor het grootste deel bij Hoogland werd gevoegd. Deze annexatie zorgde ervoor dat het oppervlak van de gemeente Hoogland met bijna de helft toenam, wat een aanzienlijke impact had op de omvang en structuur.
De bevolking van de gemeente Hoogland kende vooral in het begin van de twintigste eeuw een snelle groei. Deze bevolking was geconcentreerd in een aantal verspreid liggende kernen en buurtschappen, waarvan De Ham, Zeldert, Langenoord en Hooglanderveen de belangrijkste waren. Het leven werd echter ruw verstoord tijdens de Tweede Wereldoorlog. In mei 1940 werden veel boerderijen in de gemeente door het Nederlandse leger vernield, omdat ze in het schootsveld van de Grebbelinie lagen. Dit verklaart de aanwezigheid van veel wederopbouwboerderijen in de voormalige gemeente. Op 1 september 1940 werd de gemeentegrens opnieuw gewijzigd; een smalle strook aan de zuidkant, waar het Valleikanaal werd gegraven, werd aan Amersfoort toegevoegd.
De Strijd om Zelfstandigheid: De Annexatie van 1974
De meest ingrijpende verandering in de recente geschiedenis van Hoogland was de annexatie. In 1967 werd bekendgemaakt dat Hoogland haar zelfstandigheid zou moeten opgeven ten behoeve van de uitbreiding van Amersfoort, dat een groeistadfunctie had gekregen. Dit nieuws viel slecht bij de Hooglanders, die zich van meet af aan hevig verzetten tegen het oprukken van hun grote buurgemeente. Met protestacties en demonstraties onder het strijdkreet “Handen Af van Hoogland!” pleitten zij voor een zelfstandig en agrarisch Hoogland. Helaas bleken alle inspanningen tevergeefs.
Op 1 januari 1974 werd de gemeente Hoogland daadwerkelijk verdeeld. Het gedeelte ten noorden van de Rijksweg A1 werd bij de gemeente Bunschoten gevoegd, terwijl het gebied ten zuiden van de Rijksweg Amersfoorts zou worden. Een grafsteen aan de Zevenhuizerstraat draagt de Latijnse spreuk: “Luctati non emersimus” (vertaald: “We hebben geworsteld en zijn niet bovengekomen”), een variant op de wapenspreuk van de provincie Zeeland, die de bitterheid van de strijd symboliseert. Sindsdien is Hoogland, door de sterke uitbreiding van de stad Amersfoort, vergroeid met haar grote buur.
Hoogland Vandaag: Een Dorp met Karakter
Ondanks de annexatie heeft Hoogland haar dorpskarakter grotendeels weten te behouden, dankzij de grote saamhorigheid, traditionele gewoonten en agrarische roots. In het westen van Hoogland is de oude agrarische sfeer min of meer intact gebleven, waar het dorp nog wordt begrensd door de weilanden van het Buitengebied Hoogland-West, gescheiden door de Bunschoterstraat. Aan de noord- en oostkant van het dorp heeft het buitengebied echter plaats moeten maken voor de Amersfoortse nieuwbouwwijken zoals Schothorst (tweede fase), Zielhorst, Kattenbroek en Nieuwland.
Wat betreft bevolking, telde Hoogland in 2023 10.135 inwoners, een aanzienlijke gemeenschap. Het dorp kenmerkt zich ook door een grote scholengemeenschap vergeleken met andere dorpen. Hoogland telt maar liefst zes basisscholen: de Biezen, de Bieshaar, de Berkenschool, de Horizon, de Kosmos en de Langenoord, wat de levendigheid en het gezinsvriendelijke karakter onderstreept.
Een van de meest in het oog springende aspecten van de Hooglandse cultuur is het uitbundige carnaval. Dit feest, dat sinds de jaren zeventig grootschalig wordt gevierd, doet niet onder voor de festiviteiten in het zuiden des lands. Met drie carnavalsverenigingen en een optocht die mensen van heinde en verre trekt, transformeert het dorp vijf dagen per jaar in het feestelijke Zandkruuersgat.
De oorsprong van het carnaval in Hoogland ligt in de jaren zestig, op de zondagse dansavonden die elke veertien dagen werden georganiseerd door de Instuif, een samenwerkingsverband van plaatselijke rooms-katholieke jongerenverenigingen. Aanvankelijk waren dit nette aangelegenheden, waar jongens in kostuum met stropdas en meisjes in nette jurk verschenen. Van een verkleedfeest was nog geen sprake.
Echter, op de zondag voor vastentijd werd weleens een carnavalsavond georganiseerd. Plaatselijke verenigingen zoals de Katholieke Arbeiders Jeugd (KAJ) en de Jonge Boeren- en Tuindersbond (JBT) organiseerden dergelijke feesten. Zelfs de lokale afdeling van het Rode Kruis droeg bij aan de verspreiding van het carnavalsvirus onder volwassenen. Deze avonden dienden ook een praktisch doel: de entreegelden kwamen ten goede aan de kas van de organisator. In de jaren die volgden, werden er steeds meer carnavalsactiviteiten in Hoogland georganiseerd, waaronder de jaarlijks terugkerende prinsverkiezing door het publiek, wat de weg effende voor de huidige uitbundige vieringen.
Vergelijking: Hoogland Vóór en Na de Annexatie
| Aspect | Hoogland Vóór 1974 | Hoogland Na 1974 |
|---|---|---|
| Bestuurlijke Status | Zelfstandige gemeente | Deel van gemeente Amersfoort (en deels Bunschoten) |
| Oppervlakte | Omvatte o.a. voormalig Duist, De Haar en Zevenhuizen | Gereduceerd en verdeeld |
| Karakter | Sterk agrarisch, landelijk | Behoud van dorpskarakter, maar omgeven door stadsuitbreiding |
| Relatie met Amersfoort | Aparte entiteit, buurgemeente | Vergroeid met Amersfoort |
| Woonkernen | De Ham, Zeldert, Langenoord, Hooglanderveen | Dezelfde kernen, plus nieuwe wijken aan de rand |
| Carnaval | Ontwikkelend, kleinschaliger | Grootschalig, gevestigde traditie als 'Zandkruuersgat' |
Veelgestelde Vragen over Hoogland
Waarom is Hoogland bij Amersfoort gevoegd?
Hoogland werd bij Amersfoort gevoegd vanwege de groeistadfunctie die Amersfoort had gekregen. De stad had behoefte aan uitbreiding en Hoogland lag direct aan haar grenzen, waardoor annexatie als de meest efficiënte oplossing werd gezien voor stedelijke ontwikkeling.
In Hoogland zijn er drie carnavalsverenigingen die bijdragen aan de organisatie en viering van het uitbundige carnaval.
Wat is Zandkruuersgat?
Zandkruuersgat is de feestelijke naam die Hoogland aanneemt tijdens de carnavalsperiode. Het is een traditie die de identiteit van het dorp tijdens dit uitbundige evenement symboliseert.
Hoe is de naam Hoogland ontstaan?
De naam Hoogland komt van 'Het Hogeland', wat verwijst naar de hoge zandgronden waarop het dorp oorspronkelijk is ontstaan en zich heeft uitgebreid. Het beschrijft de geografische ligging van de nederzetting.
Hoeveel basisscholen heeft Hoogland?
Hoogland heeft zes basisscholen, wat duidt op een aanzienlijke en levendige gemeenschap met veel gezinnen. Deze scholen zijn de Biezen, de Bieshaar, de Berkenschool, de Horizon, de Kosmos en de Langenoord.
Als je andere artikelen wilt lezen die lijken op Hoogland: Van Historische Kern tot Levendig Dorp, kun je de categorie Mode bezoeken.